Femme Fatale

Ik ga hier kort in op verschillende femme fatale die kunstenaars hebben geïnspireerd. Ik maak een korte omschrijving van de femem, hoe ze herkenbaar zijn en terug te vinden in de kunst.
Bij de femme fatale gaat in het algemeen over de mooie vrouw die met haar schoonheid een hoop ellende met zich mee bracht. Voor de man had de femme vaak een fatale afloop. Ze waren soms innerlijk slecht en dus lelijk in de zin van de onbehoorlijk innerlijke vorm. Soms waren de vrouwen ook het slachtoffer van hun uiterlijke schoonheid en hadden ze geen kwaad in de zin. Doordat vele mannen de schoonheid niet konden weerstaan gebeurde er echter volgens de verhalen toch dingen die toegewijd werden aan de vrouw. De verhalen komen voort uit de Oudheid, of zijn religieuze en bijbelse afkomst. Ik zal dit per femme fataal benoemen.

Medusa/ Medousa
Medusa is een monsterlijk mythisch wezen uit de Griekse mythologie. Zij is een van de chtonische goden. Dit betekend dat ze een god is met betrekking tot de aarde en in het bijzonder die van de onderwereld. Ze was samen met haar 2 zussen Stheno en Euryale een van de 3 gorgononen wat doorgaans staat voor de dochter van de zeegoden. Ze zagen eruit als vrouwen met slagtanden, handen van brons, vleugels van gouden en kronkelend slangenhaar. Iedereen die deze dames aankeek veranderde in steen. Medusa had ooit een bijzondere schoonheid. Ze woonde echter, tot haar verdriet, in een land waar nooit de zon scheen. Medusa smeekte Athena haar te laten vertrekken naar zonnigere oorden. Toen dit werd geweigerd vernederde zij de godin. In andere verhalen gaat het verhaal dat Medusa de liefde bedreef met Poseidon in de tempel van Athena. Als wraak zou Athena Medusa's mooie haar in een nest kronkelende slangen hebben veranderd. Haar levenstaak werd toen om zoveel mogelijk mensen te laten verstenen. Uiteindelijk werd ze zelf gedood door Perseus. Dit lukte hem doordat hij haar niet direct aankeek maar dit deed via zijn schild. Hierdoor versteende hij niet. Uit haar bloed worden als gevolg van een eerdere liefde met Poseidon het gevleugelde paard Pegasos en de reus Chrysaor geboren. Uiteindelijk werd haar hoofd door Perseus aan Athena geschonken, die het op haar schild plaatste om er vijanden mee te kunnen verstenen. Vanwege het vreselijke uiterlijk werden er vaak afbeeldingen op Griekse tempels en schilden van haar aangebracht om zo onheil te kunnen afweren. Dit kon alleen om haar hoofd gaan of haar gehele lichaam. Ze werd vaak weer gegeven met een angstaanjagend gezicht en kronkelende slangen in plaats van haar. Soms vind je haar ook terug met vleugels. Je ziet vaak werk waarin de onthoofding plaats vindt maar onder andere in het werk van Caravaggio is alleen het hoofd te zien. Andere belangrijk werk is: Perseus hakt medusa’s hoofd eraf ca. 1650 door Francesco Maffei en het hoofd van medusa ca.1680 door Peter Paul Rubens.

Circe
Is een mythisch personage uit de oudheid. Ze komt voor in verschillende Griekse Mythen. Ze was de dochter van de zonnegod en een berucht tovenares. Ze was een meedogenloze vrouw die mensen om toverde in dieren. Ze woonde op een eiland en om haar huis liepen wilde dieren. Dit terwijl uit haar huis een lieflijk gezang klonk. Dit lokte mannen naar binnen. Ze werden minaars en kregen iet te drinken aangeboden uit de gifbeker. Hierdoor veranderde de mannen in dieren. Ze was een naakte verleidster en een knappe tovenares ineen die vanuit jaloezie en macht handelde. Dit kwam aan het licht nadat de ze was afgewezen door de minnaar van de mooie nimf Scylla. Uit wraak veranderde ze Scylla in een afzichtelijk monster. Scylla werd een zeemonster met zes hoofden en drie rijen tanden. Als monster bewaakt de Straat van Messina. Echter is Circe het meest bekend geworden door haar rol in Odyssee. Ze tovert de mannen van Odysseus om met haar toverdrank in zwijnen en probeert dat ook te doen met Odysseus zelf. Odysseus heeft echter van Mercurius het tegengif gekregen waardoor het gif van Circe niet aanslaat. Echter de schoonheid van Circe zorgt ervoor dat hij alsnog voor lange tijd op het eiland verblijft als haar minnaar. Circe moest de overige bemanning terug toveren naar hun oude gedaante. Na een lange affaire is Odysseus samen met zijn bemanning de reis gaan voort zetten. Ze betoverde de mannen dus zowel met haar toverkunst als met haar schoonheid. Vaak zijn de werken herkenbaar aan de naakte Circe omringd door haar dieren, haar gifbeker, boek en toverstaf. Belangrijke werken zijn Circe en haar minaars in een landschap ca 1525 door Dosso Dossi. Deze Italiaanse kunstenaar uit de Renaissance heeft meerder werken waarin Circe voor komt. Een ander belangrijk werk is: Circe verandert Odysseus mannen in dieren 1650 door Giovanni Benedetto Castiglione. In latere periode heeft John William Waterhouse zich vaker laten inspireren door Circe in zijn werk. Voor voorbeelden zie de beeldbijlage.

Medea
Ze was een mythisch personage uit de oudheid. Ze was een koningsdochter met magische krachtenafkomstig uit de Griekse mythologie. Ze was een heks en tovenares net als haar tante Circe. Medea was verliefd op Jason en heeft hem daarom geholpen bij het bemachtigen van de guldenvlies. (Het Gulden Vlies is de gouden schapenvacht van de god) Dit deed ze door hem te zalven waardoor hij onkwetsbaar werd. Daarnaast liet ze de wakende draak van de gulden vlies inslapen door een toverspreuk. Als dank hiervoor nam Jason haar mee terug naar Griekenland. Op de terugreis werden ze achtervolgt door haar vader. Om de vlies niet te verliezen offert Medea haar halfbroertje, die ze met voorbedachten rade hiervoor had mee genomen. Ze hakte hem in stukken om vervolgens de stukken in het water te gooien. Hierdoor loopt haar vader vertraging op omdat hij veel tijd nodig heeft alle stukken uit het water te vissen. Overmand door verdriet staakt hij de achtervolging. Medea en Jason belanden in Lolcus waar Medea hem door haar toverkunst de troon liet herwinnen. Ze vluchten samen naar Corinthe waar zij 2 of 3 kinderen kregen. Toen Jason haar verliet om met de Koningsdochter van Corinthe te trouwen nam ze wraak door de trouwjurk van de koningsdochter te vergiftigen waardoor zowel de dochter al de koning zelf om kwamen. Om Jason nog meer te tergen vermoorde Medea haar kinderen. Voor Medea zelf is deze pijn draaglijker dan de pijn die Jason haar bezorgde. In werken is ze vaak te herkennen aan de gifbeker, de tover/ kookketel, de ram waarmee ze met een list de troon herwon, een mes en of een strijdwagen al dan wel of niet voortgetrokken door een slang. In sommige verhalen gaat ze met deze tijdwagen op de vlucht. Belangrijke werk is dat van Medea 1637 door Antonio Maria Vassallo. Dit werk is te zien in het Uffizi te Florance. Ook Medea en Jason ca 1570 van Girolamo Macchietti is een van de werken. In latere periode is onder andere Eugene Delacroix geïnspireerd door dit verhaal. Voor meer voorbeelden zie de beeldbijlage.

Salome
Is een personage uit het nieuwe testament. Ze danste voor Herodus en vroeg en kreeg als beloning het hoofd van Johannes de Doper. Ze was de dochter van Herodias. Johannes was gevangen genomen door Herodias omdat hij kritiek zou hebben geuit ten aanzien van het incestueuze huwelijk tussen Herodus en Herodias. Herodus wilde Johannes wel doodden maar was bang voor de gevolgen. Hij kan het niet over zijn hart verkrijgen omdat Johannes door zijn volgelingen werd gezien als een profeet. Op de verjaardag van Herodus danste Salome voor hem. Hij was hiervan zo onder de indruk dat hij vroeg hoe haar te kunnen bedanken. Ingefluisterd door haar moeder vroeg ze het hoofd van Johannes. Herodus zwicht en bood het hoofd van Johannes aan op een schotel. Salome droeg de schaal naar haar moeder. Salome’s aandeel in de dood van Johannes de Doper is voor veel kunstenaars een inspiratiebron gebleken. Waarbij zij veelal als een mooie en verleidelijke vrouw wordt afgebeeld. Het geen hen zo aansprak was het grote contrast tussen de sensualiteit en de harteloosheid van Salome. Ze is vaak dansend te zien terwijl er ergens anders in de ruimte een onthoofding plaats vind of heeft gevonden. Het hoofd van Johannes ligt vaak op een schotel al dan wel of niet in de handen van Salome. Belangrijke werken zijn: Dans van Salome ca 1461 door Benozzo Gozzoli en Salome ca 1514 van.

Helena
Helena is een mythische personage uit de klassieke oudheid. Helena was de mooiste vrouw op aarde. Haar schoonheid heeft de Trojaanse oorlog veroorzaakt. Het was de vrouw die 1000 schepen deed uitvoeren. Ze was de dochter van Jupiter. Toen ze de leeftijd kreeg om te trouwen stroomde vele Grieken als huwelijks kandidaat richting Sparta. Menelaus kreeg de hand van Helena en werd koning van Sparta. De godin van de liefde, beloofde haar echter de jonge Trojaanse prins Paris. Ze werd verliefd op Paris en toen hij plot aan de Poort stond in Sparta om haar op te eisen is ze met hem mee gegaan. Volgens sommige is ze door hem ontvoerd. Aangekomen in Troje zijn zij in het echt verbonden. Haar echtgenoot Menelaus pikte dit echter niet waarop een 10 jarige oorlog uit brak. De bekendste oorlog uit de oudheid. Duizenden slachtoffers om 1 vrouw. Een femme fataal. Toch betreurde Helena volgens de vertellingen het bloedvergiet maar ze bleef van Paris houden. Na 10 jaar oorlog zegevierde de Grieken. Menelaus wilde Helena doden met zijn zwaard maar kon dit niet door de oogverblindende en overweldigende schoonheid. Daarna zijn ze samen terug gekeerd naar Sparta. Ze is altijd als een schoonheid weer gegeven. Bekende werken zijn De ontvoering van Helena ca. 1450 door Fra Angelico. En net buiten de Barok periode: Paris en Helena 1788 van Jacquess Louis David en Helena naar Paris gebracht 1776 door Benjamin west.